Demostat: I Južni Tirol potencijalni model za autonomiju severa Kosova

Autonomija Južnog Tirola zasniva se na tri osnovna dokumenta – italijanskom Ustavu, u kom je propisana zaštita manjina, Pariskom ugovoru iz 1946, koji definiše obrise autonomije, kao i Drugom statutu autonomije iz 1972. godine, kojim Južni Tirol de fakto dobija status regiona sa širokom autonomijom.

Na popisu stanovništva iz 2011. godine, 69 odsto građana Južnog Tirola izjasnilo se kao Austrijanci koji govore nemački, 26 odsto kao Italijani, a 4,5 odsto kao Ladini.

Do kraja Prvog svetskog rata, područje Južnog Tirola bilo je unutar granica Austrougarske. Kada je završen Prvi svetski rat, mirovnim ugovorom u Sen Žermenu južni deo Tirola postaje deo teritorije Italije, a nova granica Brenerski prolaz. Sa Maršom na Rim, fašisti preuzimaju vlast u Italiji, a Južni Tirol vidi početak faze prisilne „italijanizacije“, podseća Demostat.

Kada je 1938. Nemačka zauzela Austriju, stanovnici Južnog Tirola ponadali su se da će postati građani Nemačke, ali to nije bio dogovor Hitlera i Musolinija koji su 1939. pred stanovnike te pokrajine stavili izbor – da napuste svoju domovinu i da se presele u Nemačku ili da postanu italijanski državljani i praktično izgube sopstveni identitet. Masovnu kampanju preseljenja podržali su nacisti.

Po završetku Drugog svetskog rata, sile pobednice uskraćuju Južnom Tirolu pravo na samoopredeljenje, ali obavezuju Italiju i Austriju da vode pregovore. Pariski ugovor, koji je potpisan 1946. godine, Južnom Tirolu obezbeđuje posebne odredbe u pogledu razvoja jezika, privrede i kulture.

Međutim, Austrijanci su nastavili bitku za samostalnost, vodile su se borbe između austrijskih separatista i italijanskih bezbednosnih snaga, bilo je atentata i ubistava.

Nakon debata u UN i bombaških napada početkom šezdesetih, dugi pregovori između Rima i Beča konačno su doveli do čitavog paketa mera, poznatog kao Drugi statut autonomije. Nova autonomija za Južni Tirol stupa na snagu 20. januara 1972. i obezbeđuje jednaka prava i zaštitu za sve tri jezičke grupe u zemlji.

Statut autonomije iz 1972. preneo je čitav niz zakonodavnih i administrativnih nadležnosti na pokrajinu Južni Tirol.

U nadležnosti države Italije su imigracija, odbrana, policija, finansiranje, pravosuđe i u tim oblastima se pokrajina mora pridržavati principa koje je postavila država.

Primarne nadležnosti Južnog Tirola su kultura, profesionalno obrazovanje, vrtići, socijalna politika, putevi, stanovanje, lokalni javni prevoz, turizam, rukotvorine, trgovina, industrija, poljoprivreda, civilna odbrana, nacionalni parkovi. Zakoni u pokrajini moraju odgovarati principima koje zahtevaju ustav i Evropska unija.

Sekundarne kompetencije Južnog Tirola su sport, škole i zdravstvo.

Autonomija Južnog Tirola zasniva se na mišljenju da različite etničke grupe mogu živeti zajedno u političkom sistemu samo ako se uzmu u obzir potrebe svih grupa i ako imaju uravnotežen odnos jedni prema drugima. Tri jezičke grupe u Južnom Tirolu koegzistiraju na osnovu složenog i posebnog pravnog sistema, koji kombinuje rotaciju funkcija, jednak broj predstavnika u odborima i proporcionalnu zastupljenost svih jezičkih grupa.

U Južnom Tirolu se poštuje etnička proporcionalnost u javnim službama i u sistemu vlasti, postoji dvojezičnost u javnim službama i svi učenici pohađaju nastavu na maternjem jeziku, navodi Demostat.

Budžet Južnog Tirola trenutno je oko pet milijardi evra godišnje, a finansira se od poreskih prihoda prikupljenih u Južnom Tirolu. Od ovog prihoda, devet desetina ostaje u okviru provincije, a deset odsto se isplaćuje Rimu.

Za razliku od drugih regiona u Italiji, sredstvima iz pokrajinskog budžeta finansira se čitav niz oblasti, uključujući ceo sistem obrazovanja, od vrtića do univerziteta, zdravstva i socijalne delatnosti, kao i putevi.

Na osnovu Statuta, Južni Tirol ima državne simbole, grb i zastavu, koji liče na grb i zastavu austrijske pokrajine Tirol sa tirolskim orlom.

Južni Tirol ima parlament koji se sastoji od 35 poslanika biranih na pet godina, koji bira vladu od osam članova. Nemački i italijanski jezik ravnopravno su zastupljeni u parlamentu i u svim službenim institucijama, navodi portal Demostat.

FoNet/N1