Udruženja koja se bave pravima pacijenata na dijalizi i onih koji čekaju transplantaciju, upozoravala su da u 2022. godini u Srbiji nije izvršeno nijedno presađivanje organa.
Naveli su i da je po broju transplantacija 2021. godine Srbija “na samom dnu” u svetu i da su iza nje samo Pakistan, Venecuela i Etiopija.
U Zakonu o presađivanju ljudskih organa navodi se da se “organi preminulog lica mogu uzeti radi presađivanja samo ako se to lice za života nije protivilo darivanju usmeno ili u pismenom obliku”.
„Izjava o protivljenju darivanja ljudskih organa/tkiva daje se na propisanom obrascu zdravstvenom radniku koji je izabrani lekar davaoca organa/tkiva, odnosno ovlašćenom licu za evidentiranje pismene izjave u upravi za biomedicinu“, piše u zakonu.
Na isti način može se opozvati izjava o protivljenju.
Ukoliko izjava o protivljenju nije evidentirana u registar lica koja ne žele da daruju svoje organe ili tkiva, “pristanak za transplantaciju organa sa umrlog lica daju punoletno dete, supružnik, vanbračni partner ili roditelji preminulog, u trenutku kada budu obavešteni o smrti potencijalnog davaoca”.
Ako umrli nema nijednog člana porodice iliti srodnika, pristanak za uzimanje tkiva daju njegovi punoletni brat ili sestra.
„Sa umrlog maloletnog lica, koje je za života bilo pod roditeljskim staranjem, dozvoljeno je uzimanje ljudskih organa samo na osnovu pismenog pristanka oba roditelja, odnosno jednog roditelja ako je drugi roditelj umro ili je nepoznat ili je potpuno lišen poslovne sposobnosti ili je bio potpuno lišen roditeljskog prava prema umrlom maloletnom licu“, dodaje se.
Takođe, sa umrlog maloletnog lica koje je za života bilo bez roditeljskog staranja, dozvoljeno je uzimanje ljudskih organa i tkiva na osnovu pismenog pristanka njegove babe, dede, punoletnog brata ili sestre.
„Sa umrlog punoletnog lica kome je za života na osnovu odluke nadležnog organa delimično ili u potpunosti oduzeta poslovna sposobnost, dozvoljeno je uzimanje ljudskih organa na osnovu pismenog pristanka člana porodice, odnosno srodnika ili punoletnog unuka, unuke, brata ili sestre“, navodi se u izmenama zakona.
Sa umrlog lica koji nema članove porodice ili srodnike koji mogu dati pristanak, dozvoljeno je uzimanje ljudskih organa na osnovu saglasnosti Etičkog odbora zdravstvene ustanove koji se obrazuje u skladu sa zakonom kojim se uređuje zdravstvena zaštita, pod uslovom da lice koje je do trenutka smrti bilo staratelj umrlog potvrdi da se umrli nije za života tome izričito usprotivio.
„Sa umrlog lica koji nije državljanin Srbije, odnosno nema stalno nastanjenje u Republici Srbiji, dozvoljeno je uzimanje ljudskih organa i tkiva samo na osnovu pismenog pristanka supružnika, odnosno vanbračnog partnera, roditelja, punoletnog brata, odnosno sestre ili punoletnog deteta umrlog lica“, propisuju ova dva zakona.
Šta treba proveriti?
Pre uzimanja organa preminulog lica, doktor medicine koji je na čelu tima za transplantaciju – dužan je da zajedno sa koordinatorom za darivanje ljudskih organa iz zdravstvene ustanove za darivanje ljudskih organa, koji ima svojstvo rukovaoca u predmetnoj obradi, u skladu sa zakonom kojim se uređuje zaštita podataka o ličnosti, da proveri:
• identitet davaoca i
• da li je u registru lica koja ne žele da daruju svoje organe, odnosno tkiva, evidentirana izjava o protivljenju.
Ukoliko se u registru lica koja ne žele da daruju svoje organe, odnosno tkiva, ne nalazi evidentirana izjava o protivljenju umrlog lica, pismeni pristanak za uzimanje organa, odnosno tkiva od tog lica daje član porodice po prethodnom redosledu, piše u zakonu.
Kada koordinator uvidom u registar lica koja ne žele da daruju svoje organe, odnosno tkiva, utvrdi da umrlo lice pre smrti nije dalo pismenu izjavu o protivljenju, dužan je da odmah pozove člana porodice umrlog i da ga na prikladan način upozna sa daljim postupanjem i informiše ga o pravu da o uzimanju organa od umrlog lica može dati pismeni pristanak ili odbiti davanje pismenog pristanka.
Naglašeno je da se članu porodice „ostavlja razuman rok, odnosno vreme da donese odluku, a koje ne sme da ugrozi mogućnost uzimanja organa i njihovu bezbednost radi presađivanja drugoj osobi“.
Takođe, „ranije dat pismeni pristanak člana porodice umrlog lica može se opozvati do momenta pripreme tog lica za uzimanje organa, o čemu se obaveštava koordinator za darivanje ljudskih organa, odnosno član koordinacionog tima“.
„O radnjama, koordinator za darivanje ljudskih organa, odnosno član koordinacionog tima dužan je da odmah sačini zabelešku, koja se čuva u medicinskoj dokumentaciji. Pri uzimanju ljudskih organa telo umrlog davaoca tretira se sa poštovanjem dostojanstva umrlog lica i porodice umrlog, i preduzimaju se sve potrebne mere kako bi se povratio spoljašnji izgled umrlog davaoca ljudskih organa“, navodi se u izmenama zakona.
Za potrebnu brigu o telu umrlog davaoca ljudskih organa nakon uzimanja ljudskih organa zadužen je tim za uzimanje ljudskih organa, dodaje se.
„Sadržinu obrasca izjave o pristanku, o odbijanju davanja pristanka i opozivu pristanka člana porodice umrlog lica ovog zakona, svrhu obrade, vrste podataka koje su predmet obrade, lica na koje se podaci o ličnosti odnose, lica kojima se podaci mogu otkriti i svrha njihovog otkrivanja, rok pohranjivanja i čuvanja podataka, kao i druge posebne radnje i postupak obrade, uljučujući i mere za obezbeđivanje zakonite i poštene obrade, propisuje ministar.
Uprava za biomedicinu jeste državni organ koji prati da li se i na koji način sprovode ovaj zakon i podzakonski akti.
Takođe, Uprava za biomedicinu vrši proveru rada zdravstvenih ustanova koje obavljaju poslove na koje se ovi zakoni odnose.
Propisane su i novčane kazne od 500.000 do milion dinara za prekršaje pravnog lica, odnosno zdravstvene ustanove koja se ne ponaša u skladu sa propisima.
