Sveti Sava bio je prvi srpski prosvetitelj, pa se zato smatra i zaštitnikom prosvetnih ustanova. U svojoj ličnosti je objedinio prosvetitelja, duhovnika, državnika i učitelja.
Sveti Sava rođen je kao Rastko Nemanjić, najmlađi sin velikog srpskog župana Stefana Nemanje i Ane, oko 1174. godine.
Već od najranijeg detinjstva pokazivao je ljubav prema knjigama. Na njegov duhovni razvoj najviše su uticala žitija južnoslovenskih pustinjaka, poput svetog Jovana Rilskog, Jovana Osogovskog, Gavrila Lesnovskog i Prohora Pčinjskog. Ipak, smatra se da se tada Rastko najviše divio žitiju svetog i ravnoapostolnog Kirila, prosvetitelja Slovena, koje se često čitalo na Nemanjićevom dvoru.
Već u petnaestoj godini otac mu je dao upravljanje Humskom oblašću, između Neretve i Dubrovnika.
Ipak, mladi Rastko je napustio roditeljski dom i otišao na Svetu Goru. U osamnaestoj godini života primio je monaški čin i dobio ime Sava. Stefan Nemanja, koji je monahu Savi slao bogatu materijalnu pomoć za svetogorske manastire, kasnije se i sam zamonašio nakon predaje prestola sinu Stefanu. Kao monah Simeon, pridružio se najmlađem sinu u manastiru Vatopedu, čiji su brzo postali veliki dobrotvori.
Obnovili su napušteni i opustošeni manastir Hilandar, koji je vizantijski car Aleksije III Anđel posvetio Srbima. Hilandar je bio najveća srpska škola i rasadnik duhovnosti, prosvete i kulture sve do XVIII veka.
Nakon četrnaest godina, 1207. godine, sa moštima Svetog Simeona Mirtočivog, Sava – sada u činu arhimandrita – vraća se u Srbiju i u manastiru Studenici, očevoj zadužbini, miri zbog vlasti posvađanu braću Stefana i Vukana.
Zatim radi na crkvenom i kulturnom prosvetljivanju srpskog naroda, organizaciji Crkve (osniva eparhije).
Na praznik Uspenja Presvete Bogorodice, 15. avgusta 1219. godine, u Nikeji patrijarh Manojlo Saranten, uz saglasnost cara Teodora I Laskarisa, hirotoniše Savu za prvog srpskog arhiepiskopa.
Od tada je Srpska pravoslavna crkva autokefalna, sa blagoslovom da srpski arhiepiskopi mogu da primaju posvećenje od sabora svih episkopa.
Godine 1234. Sveti Sava kreće na svoje drugo putovanje u Svetu zemlju. Pre polaska, na presto Srpske arhiepiskopije postavlja svog učenika Arsenija Sremca. Ovo je bio mudar i promišljen potez, pošto je znao da od ličnosti naslednika u mnogome zavisi dalja sudbina Srpske crkve i države.
Prilikom povratka sa hodočašća, upokojio se u Bugarskoj, u Trnovu, na Bogojavljenje 14. januara 1235. godine. Kralj Vladislav je, 1237. godine, uz najviše crkveno-državne počasti preneo mošti svetitelja Save u manastir Mileševu.
Prisustvo njegovih svetih moštiju imalo je izuzetan duhovni, ali i politički značaj za svakog Srbina, posebno u vreme turskog ropstva.
Godine 1594. na Vračaru u Beogradu, Sinan paša je na lomači spalio Savine svete mošti. Predanje kaže da su dim i pepeo sa te lomače razneli oganj blagodati Hristove u „sve srpske zemlje i u sve srpske duše“.
Upravo na mestu na kojem su spaljene njegove svete mošti nalazi se Spomen-hram Svetog Save.
