„Čitav Zapadni Balkan je sada povezan sa Šengenskom zonom posredstvom vizne liberalizacije“, napisao je na mreži X u ponedjeljak visoki predstavnik Evropske unije za spoljnu politiku i bezbjednost Žozep Borelj.
Tada je na snagu stupila vizna liberalizacija za Kosovo, sedam godina nakon što je Evropska komisija to predložila.
U Boreljovoj izjavi se, međutim, nije pronašla Ljubica S. iz Sjeverne Mitrovice. Iako je rođena i živi na Kosovu i posjeduje pasoš, ona će, bar još neko vrijeme morati da aplicira za vizu.
Ljubica je jedna od, pretpostavlja se, par hiljada građana na Balkanu koji su ostali bez vizne liberalizacije jer posjeduju samo srpski pasoš. I to onaj koji ne izdaje nijedna policijska uprava u Srbiji, već centralizovano tijelo srpskog MUP-a koje se zove Koordinaciona uprava (KU).
„Ne računajući građane Rusije i Bjelorusije, građani Srbije koji imaju pasoše KU jedini su stanovnici Evrope kojima nije dozvoljeno slobodno putovanje u zemlje Šengena“, kaže za DW Dragiša Mijačić, koordinator srpske Radne grupe za poglavlje 35 Nacionalnog konventa o Evropskoj uniji.
„Pasoši Koordinacione uprave se izdaju za građane Srbije koji imaju prebivalište na Kosovu. Oni nužno ne moraju živjeti na Kosovu ili biti građani Kosova. Mnogi među njima su se odavno odselili sa Kosova, ali im je jedina adresa prebivališta ostala na tom prostoru“, objašnjava Mijačić.
Saga sa pasošima drugog reda
KU je oformljena avgusta 2009. uredbom Vlade Srbije u sklopu dijaloga EU i Srbije o viznoj liberalizaciji koja je na snagu stupila decembra iste godine.
Uslov Evropske komisije za preporuku za liberalizaciju viza za državljane Srbije bio je da izmještene policijske uprave sa Kosova – za Kosovsku Mitrovicu, Prištinu, Prizren i tako dalje – više ne izdaju pasoše državljanima Srbije sa prebivalištem na Kosovu, već da se ta nadležnost preusmjeri na centralizovano tijelo.
Istovremeno, od Srbije je traženo da pooštri bezbjednosne procedure za izdavanje tih pasoša koji su izuzeti iz bezviznog režima. Evropska komisija je tada strahovala od „ilegalne migracije“ sa Kosova.
Zbog toga su, tokom godina, mnogi kosovski Srbi – ali i Albanci, Romi, Goranci i drugi sa Kosova koji su državljani Srbije – pokušavali da prebivalište makar fiktivno prebace u neki od gradova u Srbiji i dobiju „normalne“ pasoše.
Ne mogu svi Srbi da dobiju kosovsko državljanstvo
Drugi pak vade kosovske pasoše. Ovo, međutim, nije opcija za Ljubicu čiji otac Petar više godina bezuspješno pokušava da je registruje u kosovskom registru građana.
„Ona je usvojena 2000. godine i mi imamo rješenje srpskog Centra za socijalni rad koji nadležno kosovsko Ministarstvo ne priznaje, a sud odbija da ovjeri u strahu da će time priznati organe Republike Srbije na Kosovu. Otpusnu listu iz bolnice nemamo“, priča otac Petar S.
Bez registracije Ljubica ne može da dobije kosovsku ličnu kartu, pa ni pasoš i nije jedina. Zbog nepriznavanja srpskih izvoda iz matičnih knjiga umrlih, rođenih i vjenčanih, kao ni sudskih odluka o razvodu ili rješenja drugih srpskih institucija, znatan broj Srba, Roma i drugih i dalje ne može da dobije kosovska dokumenta.
Bez kosovskih pasoša i bez vizne liberalizacije, za te ljude – kojima se tačan broj ne zna – jedina opciju ostaju upravo srpski pasoši koje izdaje KU. Tako oni ostaju jedina grupa na Zapadnom Balkanu koja nije obuhvaćena viznom liberalizacijom.
Koliko je tačno tih pasoša?
Pasoša KU je 2016. bilo izdato nešto preko 97.000, a srpski MUP od tada nije objavio nove podatke. Do danas je taj broj vjerovatno prepolovljen jer se većina snašla pribavljajući mahom „pravi“ srpski pasoš ili, rjeđe, kosovski.
O tome koliko je pasoš KU danas rijedak govori i iskustvo Milice Radovanović iz Sjeverne Mitrovice. Poslednjih godinu i po dana, sa pasošem KU je putovala u Poljsku, Holandiju, Njemačku, Belgiju i Grčku. Na aerodromu u Beču morala je da objašnjava zašto ima jednogodišnju grčku vizu kada niti živi, niti radi u Grčkoj.
„Objašnjavala sam službenici na pasoškoj kontroli da imam ‘poseban’ srpski pasoš i da mi je za ulazak u EU potrebna viza. Nisam stigla da završim rečenicu, njoj se upalila lampica, osmjehnula se i rekla ‘Oh I remember this one. It is so rare’. Onda je ushićena pozvala kolegu da mu pokaže uskršnje jaje koje je pronašla, nakon toga mi vratila pasoš i poželjela srećan put.“
Evropska komisija je prepoznala ovaj problem i predložila viznu liberalizaciju za pasoše KU obrazloživši da više ne postoji opasnost od ilegalne migracije te da je mjera u skladu sa politikom EU da što više ubrza proces približavanja zemalja Zapadnog Balkana.
Iako je Komisija prijedlog članicama EU i Evropskom parlamentu iznijela još u novembru, o njemu se nije razgovaramo na samitu EU u decembru. „Slijedeća prilika je u martu, kada se očekuje usvajanje izmjene regulative i prestanak diskriminacije ovih građana Srbije“, kaže Dragiša Mijačić.
Priština se opire
Slična očekivanja ima i Petar. „Nadam se i vjerujem da će do te odluke doći u prvoj polovini ove godine. Pretpostavljam da sada nije donijeta samo da bi se podstakli Srbi da u što većem broju uzimaju kosovske pasoše. Ne razumiju da je za neke to nemoguće“, navodi on.
U iščekivanju liberalizacije, kosovski MUP je u poslednje vrijeme izdao preko 287.000 pasoša. U opštinama na Sjeveru, pretežno naseljenim Srbima, od avgusta do oktobra prošle godine izdat je 531 pasoš – odnosno preko 300 kosovskih pasoša više nego u istom period prošle godine.
Ovo se u prištinskim medijima tumačilo kao „masovno“ uzimanje pasoša od strane kosovskih Srba i pokazatelj većeg stepena integracije.
Isti argument iskoristila je i vlada Kosova, ali i dvadeseta nevladinih organizacija sa Kosova koji su od Evropske komisije javno zatražili da ne dozvoli viznu liberalizaciju za pasoše KU jer bi takva mjera navodno spriječila dalju integraciju kosovskih Srba.
Takvoj ocjeni suprotstavile su se nevladine organizacije koje rade u srpskim sredinama na Kosovu i podcrtale da pravi problemi u integraciji leže u preprekama sa kakvim se suočava Ljubica S. Ona će vjerovatno prije dočekati viznu liberalizaciju pasoša KU nego kosovski pasoš na njeno ime.
